-Bizet’in Je Crois Entendre Encore isimli aryası eşlik edebilir bu yazıya-
Bazı cümleleri kurmaktan korkuyorum. Fakat her defasında güzelliklerine mağlup oluyorum. Peki sen de ağlar mısın Tanrım? Kızma… İçimin sesini nasıl saklarım senden? Yağmuru senin gözyaşların diye gördüğüm zamanları da saklayamam. Aşk mektubu yazar gibi heyecanlıyım işte. Sayısı ruhlar adedince olan Tanrı tasavvurlarından birini, Tanrı’sının gözyaşına dönüşmüş birisini yazacağım. Sağanağa dönmüş fikirleri altında: "Ben hiç ağlamadım çünkü gözyaşlarım düşüncelere dönüştü." diyen Emil Cioran’ı.
“Cioran Etkisi”
“Filozof, deneme yazarı ve retorik sentezcisi”nden başka birçok yakıştırma yapılır ona; “alaycı bir bilge, metafiziğe çok az bulaşmış bir mezarcı, ilahi bir yargı sonucu melankolik olmuş biri, ölü doğmuş bir uyanık…” Onun, üslubunun ve varoluşunun tanımlanmasının böylesine güç oluşu literatüre de giren “Cioran Etkisi” yüzündendir. Çünkü ona göre “üslup yaratılmaz, insan onunla birlikte doğar.”
25 yaşında Rumence kaleme aldığı ve en önemsediği eseri olarak nitelendirdiği kitabı Gözyaşları ve Azizler’i (Lacrimi și Sfinți) yaklaşık yarım asır sonra Fransızca olarak revize eder Cioran. İkinci düzenlemede otuz yerde geçen Tanrı kelimesini çıkaran Cioran’ın metninin bu yarım asırlık dönüşümü birçok yönüyle enteresandır. Rumence minör bir metinken Fransızca majör bir metne dönüşen yeni basım; genç bir azizden nihilist bir pesimiste evirilen, felsefi serüvenin henüz başında genç Cioran ve yarım asır sonraki yaşlı Cioran arasındaki farkı gözler önüne seriyor. Okur, iki metnin ve iki Cioran’ın mukayesesini yapma şansına erişiyor ve bu iki versiyon onu sevenlere eşsiz bir deneyim sunuyor.
Tanrı’nın Kalemini Çalmak
Cioran düşüncesinde Tanrı’yla olan münasebet mühim bir yerde durur. Her tanrı versiyonunun otobiyografik olduğunu söyleyen Cioran, Tanrı’nın bizim kendi yorumumuz olduğunu söyler. Cioran’a göre Tanrı’yı düşünmeyen kendine yabancı kalır. Çünkü kendini tanımanın tek yolu Tanrı’dan geçer ve dünya tarihi onun aldığı biçimlerin tanımlanmasından başka bir şey değildir.” Tanrı’yla olan mücadele, kimi zaman aşk ve nefret tezatlığında seyrederek Cioran’da kendi karakteristiğine ulaşır. Boyun eğmeyen ruhun tek bir düşman tanıdığını ve onun da Tanrı olduğunu söyler. Tanrı’dan nefret etmeden Tanrı’yı sevmek mümkünsüzlüğünden bahseder ve insanın kendi olma serüvenini ancak Yaratıcı’yı küçümsemekten bahsedilen oranda mümkün olabileceğinden bahis açar.
"Tanrı fikri en pratik ve en tehlikeli fikirdir. İnsanlık bu fikirle kurtulur ya da kaybolur." der Cioran. Tanrısal olanla ayartılmaz mı insan hep? Tanrının sıfatları birinde/bir şeyde tezahür etmeyegörsün, başı döner insanın. Son söz, son hüküm, hikâyenin sonu tanrısal bir haz verir bu yüzden hep. Tanrısal hazzın zerresini tadan; akıbeti yazmaya kalkışır son gülen olacağını sanan o şen kibirle. Oysa ister komedi, ister dram olsun Tanrı'nın kalemini çalanların mutlak akıbeti hep trajedidir.
Oysa kibir, en büyük hırsızlık değil midir? Diğer tüm hırsızlıklar insanlardan yapılırken kibir Tanrı'dan çalınır. Tanrıdan bir parça olduğumuz bilgisiyle tanrılık taslamak tanrısal bir cezalandırmayı müstahak kılar. Ceza, tanrısal parçacık hatırlatmasıdır ve tanrılık taslanan yere gelir. Parçalayıcılığı ise; ıslah ya da helâk olana dek sürer. "Yalnızca Tanrı'ya ait olan sorular"ı kendimize sorabilir ama başkalarına soramayız. Hüküm vermenin şehvetiyle tanrının sorularını çalarak kendine aforoz yetkisi bahşedenler, başkaları vesileyle tanrısal cezalandırılmayla sorguya çekilirler. Islah, kendimiz yerine başkalarından başladığında bu "tanrının soruları"nı çalmak ve tanrılık taslamak olduğundan ceza başkaları aracılığı ile gelir. Oysa kendimizden başlasaydı şifayı da kendimizde bulmaz mıydık?
Tanrının Açık Yarası: İnsan Kalbi
Cioran, tanrısallık takıntısının dünyevi sevgiyi yok ettiğini düşünür ve bunu çarpıcı bir örnekle misallendirir. Kadını ve tanrıyı, birlikle, tutkuyla sevmenin imkânsızlığından bahseder. Bu iki erotiğin birleşiminin sonsuz bir dalgalanma yaratacağını düşünür: “Bir kadın bizi Tanrı’dan kurtarabilir, aynı şekilde Tanrı da bizi bütün kadınlardan kurtarabilir” der. Bu yüzden tanrısal aşk, ölümsüz aşkın varlığına iman ederken; beşeri aşk “ömürsüz aşk yoktur” der. Aşk tasavvuru tanrısal olanlar, hiçbir insana bu yüzden âşık olmazlar. Tanrısal olan şeyi yalnız Tanrı'ya layık görürler. Bu âşka bir reddiye değil, beşeri âşk tasavvuruna bir tahkir; Tanrı'ya ise ilan-ı âşktır.
Cioran’ın gözyaşıyla münasebeti, acı üzerine gözyaşıyla yapılmış bir felsefeyi de getiriyor beraberinde. Acı, tekâmüle vesile olan, bir üst mertebeye terfi ettiren basamak sanki. Kalp, acıdıkça güzelleşir. Ruh, acıdıkça derinleşir. Beden, acıdıkça güçlenir. Akıl acırsa, delirir. Cioran, Hristiyanlığı tümüyle bir gözyaşları krizi olarak görerek ondan bize kalanın yalnızca acı olduğunu söyler. Belki de bu yüzden insan kalbine “Tanrı’nın açık yarası” yakıştırmasını yapar. Tanrının açık yarası olan insanın kalbi, ağlamakla rutubet tutar. Öyledir belki, ağlamak biriktirmek ve ağlayamamak kalbi rutubetlendirir. Sonra çürüme başlar; kalp çürümesi.
Cennetten Düşüşün Müziği
Müziği, evrenin son tezahürü; Tanrı’yı ise müziğin son tezahürü olarak görür Cioran. Kitabında sıkça zikrettiği Nietzsche’nin, “gözyaşları ile müzik arasında bir ayrım yapamıyorum” sözü ilham vermiş olacak ki gerçek müziğin “cennet düşüncesinin verdiği düş kırıklığından doğduğu için, ağlamalardan” çıktığına varır Cioran. Klasik müziği tanrısallığın bir aracı olarak görür. Bilhassa Bach, Handel onun bu tinsel sesi duyduğu isimlerdir. Handel’in, eseri “Mesih”i bestelediği sırada kendini gökyüzünde hissedişini vurgulayan Cioran, ancak eserini bitirdikten sonra yeryüzüne indiğinden bahseder. Bach’a kulak verdiğimizde ise Tanrı’nın filizlendiğini göreceğimizi söyler. Cioran’a göre “Bach’ın eserleri tanrısallık yaratır.” Ezeli Mağlup’ta Bach’a yaptığı bu tinsel taltifler neredeyse gökyüzüne erişir. Bach olmasa Tanrı’nın üçüncü sınıf bir tip olduğunu, evrenin başarısızlığa uğramadığı izlenimini veren tek şeyin Bach olduğunu söyleyen Cioran, Bach’ın öbür dünyadaki yokluk fikrini tehlikeye attığını söyler. Ve Bach olmasaydı mutlak bir nihilist olacağını…
Tanrının dokunuşu: Gözyaşı Hermeneutiği
Bir mektup mürekkebi olarak kan mı daha vurucudur yoksa gözyaşı mı? Sanırım ben en çok gözyaşı mürekkepli mektupları seviyorum. Gönlü kabarmış sayfalara, muhayyel harflerle akan, ağlamayı bilmiş gözlere yaş mektuplarını. Cioran’ın yazısı böylesi bir mektuba benziyordur belki de. Çoğu filozof ve yazarda olan, kimi zaman bir takıntı haline dönüşen anahtar kavram ya da imge Cioran’da gözyaşına tekabül eder. Belki de bu yüzden “kökenlerini ve olası tüm yorumlarını keşfetmeye çalışacak bir gözyaşı hermeneutiği” düşündüğünden bahseder.
Azizliği “sapkınlık, ilahi bir kötülük” olarak tanımlayan, aziz olmayan, ağlayamayan bir adam; azizlerin gözyaşını anlayamaz mı? Cioran “Azizler ağlar, ben onların gözyaşını şerh ederim” derken gözyaşını felsefi bir kavram olarak ele aldığını işaret eder. Gözyaşına tinsel bir değer atfederek, gözyaşı tükendiğinde Tanrı arzusunun da yok olacağını söyler. Yer yer monolog, tutkulu bir münacaat ve tezatlarda raks haline gelen fikir ve sayıklamalarında Cioran bir dua gibi sorar; “bir gün azizlerin gözyaşlarında parlayabilecek kadar saf ve temiz olacak mıyım?” Fikirleri gözyaşlarına dönüşmüş birinin kiri ancak bu kadardı belki. Tanrı’sının gözünden düşen bir damla kadar.
Bu yazı Sabitfikir Dergisinin 111. sayısında yayımlanmıştır.
http://www.sabitfikir.com/elestiri/fikirleri-gozyaslarina-donusmus-adam-cioran
Kimbilir neresiydi... Hangi aydı? Hangi gündü? Niye poz vermiştim? Düşündüğüm tek şey mekânın ve zamanın yalnızca mekan ve zaman olmadığı. Ruhum bu fotoğrafa baktığında ömründe bir kez bile görmediği Kudüs'ün taş evlerinden birine dayanadığını hissediyor sırtını. Vakit, vakitlerin en güzeli. Öğle bitmiş, ikindiye geçmiş. Güneş sızmış yaprakların ardından... 🌿 Sızmış da rüzgârı da katıp içine ruhuma üfleyivermiş sanki. Ruhta serinliğin o esintisi...
